Bắc Kinh là thành phố thủ đô của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Đó là thành phố lớn thứ hai của Trung Quốc sau Thượng Hải. Bắc Kinh là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội của Trung Quốc và có lịch sử hơn 2000 năm và là thủ đô của Trung Quốc hơn 700 năm.
Thành phố Bắc Kinh - Nguồn: Internet
Bắc Kinh nằm trong địa phận của tỉnh Hà Bắc nhưng là một đơn vị độc lập, tương đương với tỉnh và là một đơn vị chính quyền địa phương độc lập. Với dân số đứng thứ nhất thế giới là 20.693.000 người (năm 2012) và diện tích khoảng 16.801 km2, trong đó khoảng 60% là đồi núi. Bắc Kinh chia thành 14 quận nội thị và cận nội thị cùng 02 huyện nông thôn.
Theo quy định của Hiến pháp hiện hành, chính quyền địa phương Trung Quốc được tổ chức thành 3 cấp (Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương – Huyện, khu – Hương, trấn); một số được chia thành 4 cấp (Tỉnh, khu tự trị - Thành phố tương đối lớn, châu tự trị - Huyện, huyện tự trị, thành phố - Hương, trấn), cách phân chia như thế này tồn tại ở những địa phương có thành phố tương đối lớn và châu tự trị.
Tuy nhiên do Trung Quốc chủ trương thực hành rộng rãi thể chế “Thị lãnh đạo huyện”. “Thành phố tương đối lớn” đã bị biến thành một cấp trung gian trong chính quyền địa phương Trung Quốc. Điều này đã dẫn đến chính quyền địa phương Trung Quốc trên thực tế lại được phân chia thành 4 cấp, kết cấu tầng thứ quản lý bị phức tạp hóa. Hiện nay, đại đa số tỉnh và khu tự trị được chia thành 4 cấp; số ít tỉnh, khu tự trị có cả chế độ 3 cấp và 4 cấp, tức trong tỉnh hoặc khu tự trị có huyện do tỉnh hoặc khu tự trị trực tiếp quản lý, có huyện do thành phố tương đối lớn hoặc châu tự trị quản lý, ví dụ Tân Cương, Hồ Bắc, Liêu Ninh...; chỉ còn tỉnh Hà Nam là hoàn toàn tổ chức theo 3 cấp, tức tất cả các huyện đều do tỉnh trực tiếp quản lý.[1]
Xét ở góc độ phân cấp hành chính, đô thị Trung Quốc tồn tại 3 cấp là: 1, Thành phố trực thuộc trung ương có cấp bậc hành chính ngang với tỉnh và khu tự trị, là đơn vị hành chính địa phương cấp một. 2, Thành phố tương đối lớn, bao gồm thành phố cấp phó tỉnh và thành phố cấp địa khu, là đơn vị hành chính địa phương cấp hai, ở dưới tỉnh và trên huyện. 3,Thành phố cấp huyện, có cấp bậc hành chính tương đương với huyện, là đơn vị hành chính địa phương cấp ba, chỉ trên đơn vị hành chính địa phương cấp cơ sở là hương, trấn. Xét ở góc độ cấp bậc hành chính nhìn trong nội bộ hệ thống đô thị, nó có 4 cấp theo thứ tự trên dưới là: 1, Thành phố trực thuộc Trung ương; 2, Thành phố cấp phó tỉnh; 3, Thành phố cấp địa khu; 4, Thành phố cấp huyện.
Chính quyền địa phương cấp tỉnh: bao gồm tỉnh, khu vực tự trị của các thành phố và các thành phố trực thuộc trung ương và hai đặc khu là Hồng Kông và Ma Cao. Bắc Kinh là một đơn vị chính quyền địa phương độc lập và là thành phố trực thuộc Trung ương.
Hệ thống chính quyền địa phương của Bắc Kinh cũng có hình thức tổ chức giống nhiều chính quyền địa phương cấp tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương khác. Hội nghị nhân dân thành phố Bắc Kinh là cơ quan quyền lực nhà nước của thành phố Bắc Kinh. Đó là cơ quan đại diện và được bầu nhiệm kỳ 5 năm. Theo Luật bầu cử của Trung Quốc, đại biểu Đại hội nhân dân Thành phố không do bầu trực tiếp mà được đại biểu Đại hội nhân dân Quận, huyện và các đơn vị vũ trang đóng trên địa bàn bầu. Số lượng đại biểu nhân dân Thành phố được xác định trên cơ sở số lượng dân cư và thay đổi theo thời gian.
Ủy ban Thường vụ của Đại hội nhân dân thành phố có nhiều ban, ngành thực hiện chức năng ra nghị quyết và giám sát trên từng lĩnh vực.
Chính quyền hành chính Thành phố Bắc Kinh
Chính quyền hành chính Thành phố Bắc Kinh là cơ quan chấp hành của Đại hội nhân dân Thành phố và là cơ quan hành chính của Thành phố và chịu sự lãnh đạo thống nhất của Hội đồng nhà nước – Quốc vụ viện. Chức năng chung của chính quyền thành phố là: thực thi các quyết định của Đại hội nhân dân; tiến hành các biện pháp hành chính và ban hành các quy tắc, quy định; lãnh đạo hoạt động của cấp dưới (14 quận và 02 huyện); thực thi các kế hoạch kinh tế và ngân sách; thực thi các công việc quản lý liên quan các vấn đề như kinh tế, giáo dục, khoa học, tài chính, dân sự, trật tự an toàn xã hội, dân tộc và kế hoạch hóa gia đình.
Chính quyền hành chính Thành phố bao gồm: Thị trưởng, các phó thị trưởng, tổng thư ký và giám đốc của các Sở, ban, ngành. Các thành viên của chính quyền Thành phố được Đại hội nhân dân bầu, nhiệm kỳ 5 năm.
Chính quyền quận
Bắc Kinh có 14 quận và 02 huyện nông thôn. Quận cũng có cơ cấu tổ chức giống như nhiều cấp chính quyền khác. Đại hội nhân dân quận bao gồm các đại biểu do cử tri các đơn vị bầu cử trực tiếp bầu. Đây là cơ quan quyền lực nhà nước ở Quận. Nhiệm kỳ 05 năm. Đại hội nhân dân bầu ra Ủy ban Thường Trực.
Chính quyền Quận là cơ quan chấp hành của Đại hội nhân dân Quận và Ủy ban Thường trực và là cơ quan hành chính quận.
Chính quyền Quận bao gồm: Chủ tịch, phó chủ tịch, chủ nhiệm các Ủy ban, các giám đốc của phòng, ban.
Chính quyền Quận triển khai thực hiện các nhiệm vụ của Đại hội nhân dân Quận, của Thành phố và của nhà nước. Cơ cấu tổ chức của Ban, ngành của Quận cũng tương tự như của Thành phố nhằm đảm bảo các hoạt động quản lý trên các lĩnh vực có liên quan.
Một vài nhận xét
Trên cơ sở tham khảo mô hình tổ chức chính quyền đô thị của một số nước nêu trên, có thể rút ra một số kinh nghiệm sau đây:
Thứ nhất, việc phân chia đơn vị hành chính và thiết lập chính quyền đô thị của các nước trên thế giới, đặc biệt là các thành phố thủ đô là rất đa dạng. Ngay trong cùng một nước cũng không áp dụng một mô hình chính quyền đô thị chung cho cả nước. Mỗi thành phố, tùy thuộc đặc điểm địa lý, số lượng, mật độ dân cư lựa chọn mô hình chính quyền riêng phù hợp nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý địa phương.
Thứ hai, nhìn chung chính quyền ở mỗi cấp được hợp thành bởi 2 thiết chế là cơ quan đại diện và cơ quan hành chính. Nếu như tên gọi và cách thức thành lập cơ quan đại diện là tương đối thống nhất (Hội đồng, do dân cư bầu ra) thì tên gọi và cách thức thành lập của cơ quan hành chính tương đối đa dạng (thị trưởng, ủy ban, có thể do cư dân bầu ra, có thể được bổ nhiệm, có thể do cơ quan đại diện thành lập).
Thứ ba, đẩy mạnh phân cấp cho chính quyền đô thị, bảo đảm cho chính quyền mỗi cấp quyền tự chủ (tự quản) trong các lĩnh vực từ ngân sách, tài chính, tổ chức bộ máy đến quản lý dân cư, bảo vệ môi trường… Xu hướng trao quy chế tự quản cho các cấp chính quyền đô thị đang diễn ra một cách mạnh mẽ từ những năm 1980.
Thứ tư, cùng với việc thiết lập cơ chế kiểm soát từ chính quyền trung ương (thông qua lập pháp, ngân sách, và hỗ trợ kỹ thuật), hình thức kiểm soát hữu hiệu khác nữa được các nước áp dụng là thiết lập cơ chế bảo đảm cho người dân có khả năng trực tiếp tác động đến tổ chức và hoạt động của chính quyền đô thị. Theo cơ chế này, các cơ quan chính quyền đô thị (cơ quan đại diện, cơ quan hành chính) đều do nhân dân trực tiếp bầu ra theo nhiệm kỳ. Một số nước quy định những vấn đề quan trọng của địa phương phải đưa ra lấy ý kiến của người dân. Với những hình thức này người dân có khả năng tác động trực tiếp đến hoạt động của chính quyền đô thị, bảo đảm hoạt động của chính quyền đô thị đặt dưới sự kiểm soát của người dân.
Từ việc nghiên cứu kinh nghiệm và mô hình tổ chức chính quyền đô thị của một số quốc gia nêu trên, có thể nghiên cứu vận dụng vào thực tiễn tổ chức chính quyền địa phương và chính quyền đô thị ở nước ta một số vấn đề sau:
+ Nghiên cứu mô hình tổ chức chính quyền đô thị hai cấp ở thành phố trực thuộc Trung ương.
+ Áp dụng chế độ thủ trưởng hành chính trong cơ quan hành chính các cấp ở các đô thị.
+ Quy định phân biệt nội dung quản lý, chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của chính quyền đô thị khác với chính quyền nông thôn. Chính quyền đô thị với các đặc điểm, đặc trưng trưng quản lý được thực hiện một số nhiệm vụ, thẩm quyền đặc thù, riêng có của đô thị, được phân cấp quản lý ngân sách lớn hơn, tổ chức bộ máy, biên chế nhiều hơn so với chính quyền nông thôn.
ThS. Lê Anh Tuấn - Viện Khoa học tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ
Nguồn: tcnn.vn