Xây
dựng và thi hành pháp luật luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Cho
đến nay, nhìn một cách toàn diện, Việt Nam đã có một hệ thống pháp luật tương
đối đầy đủ, gần 200 luật, pháp lệnh điều chỉnh toàn diện mọi lĩnh vực của đời
sống kinh tế - xã hội; chất lượng các văn bản pháp luật ngày càng được nâng
cao, tính thống nhất, đồng bộ và khả thi của các văn bản pháp luật ngày càng
được bảo đảm. Những thành tựu trong công tác xây dựng pháp luật, nhất là kết
quả từ năm 2005 đến nay đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và phát
triển kinh tế - xã hội nói chung ở Việt Nam.
Tuy
nhiên, có thể nói, pháp luật chỉ thực sự phát huy được vai trò của mình trong
quản lý nhà nước và xã hội khi được thi hành một cách đầy đủ và nghiêm chỉnh.
Thi hành pháp luật là hoạt động có ý nghĩa, quyết định hiệu lực, hiệu quả của
văn bản quy phạm pháp luật được ban hành. Những phản hồi của xã hội trong quá
trình thi hành pháp luật chính là thước đo hiệu quả công tác xây dựng pháp
luật, giúp cho việc phát hiện kịp thời những tồn tại, hạn chế và những vấn đề
mới phát sinh nhằm có giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành và nâng cao
chất lượng công tác xây dựng pháp luật.
Từ
Hiến pháp năm 1946 đến Hiến pháp năm 1992 đều quy định chức năng, nhiệm vụ của
Chính phủ về thi hành pháp luật. Theo quy định của Hiến pháp năm 1992, cùng với
việc giao cho Chính phủ nhiệm vụ, quyền hạn trong việc bảo đảm việc thi hành
Hiến pháp và pháp luật trong các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã
hội, đơn vị vũ trang và công dân (Điều 112), Hiến pháp năm 1992 cũng quy định
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các bộ, cơ
quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các cơ quan chính quyền địa phương, tổ
chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân, bảo đảm cho
pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất (Điều 137), Viện Kiểm sát
nhân dân địa phương chịu trách nhiệm báo cáo trước Hội đồng nhân dân về tình
hình thi hành pháp luật ở địa phương, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
phạm vi luật định (Điều 140). Tuy nhiên, sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết
số 51/2001/QH10 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 1992 thì
các nhiệm vụ, quyền hạn của Viện Kiểm sát đã có một số thay đổi. Theo đó, Viện
Kiểm sát thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp.
Tuy
nhiên, các văn bản nêu trên mới chỉ dừng lại ở việc giao nhiệm vụ cho Bộ Tư
pháp và các Bộ, ngành, địa phương trong việc bảo đảm thi hành Hiến pháp, pháp
luật nói chung. Xét về tổng thể, vẫn chưa có một cơ chế hợp lý, đầy đủ, toàn
diện để Chính phủ đánh giá tình hình tổ chức thi hành và áp dụng pháp luật của
các cơ quan quản lý nhà nước; việc chấp hành, tuân thủ pháp luật của cơ quan,
tổ chức, cá nhân; khắc phục, xử lý những hạn chế, vướng mắc và những vấn đề mới
phát sinh trong thực tiễn thi hành nhằm bảo đảm cho pháp luật được thi hành một
cách đầy đủ, nghiêm chỉnh, thống nhất, nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật và
ngược lại để góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật. Để thực hiện nhiệm vụ quan
trọng này, Nhà nước cần có một văn bản có hiệu lực pháp lý cao để điều chỉnh và
quy định chi tiết về nhiệm vụ này ở các Bộ, ngành và địa phương.
Hiện
nay, Hiến pháp năm 2013 đã có những quy định mới, mang tính đột phá về thi hành
pháp luật. Theo đó, Chính phủ là cơ quan hành pháp, cơ quan chấp hành của Quốc
hội, thực hiện nhiệm vụ tổ chức thi hành Hiến pháp, Luật, nghị quyết của Quốc
hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, lệnh, quyết định của
Chủ tịch nước; Thủ tướng Chính phủ có nhiệm vụ tổ chức thi hành pháp luật, Bộ
trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang Bộ tổ chức thi hành và theo dõi thi hành pháp
luật liên quan đến ngành, lĩnh vực trong phạm vi toàn quốc; Ủy ban nhân dân tổ
chức việc thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, tổ chức thi hành Nghị
quyết của Hội đồng nhân dân (Điều 114). Đây là những nội dung cần được cụ thể
hóa trong Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức chính quyền địa phương, luật ban
hành văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản pháp luật khác có liên quan để
triển khai thi hành Hiến pháp và đồng thời đẩy mạnh thi hành pháp luật trong
thời gian tới.
Ngày 23/7/2012, Thủ tướng Chính phủ
đã ký ban hành Nghị định số 59/2012/NĐ-CP của Chính phủ quy định về theo
dõi tình hình thi hành pháp luật, có hiệu lực kể từ ngày 01/10/2012 (Sau đây
gọi là Nghị định số 59/2012/NĐ-CP). Nghị định số 59/2012/NĐ-CP có 5 chương, 20
điều, quy định cụ thể về đối tượng, phạm vi điều chỉnh, nguyên tắc, phạm vi
trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong công tác theo dõi tình hình thi hành
pháp luật, sự tham gia của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động theo dõi tình
hình thi hành pháp luật; nội dung theo dõi tình hình thi hành pháp luật, hoạt
động theo dõi tình hình thi hành pháp luật. Đặc biệt, Nghị định đã quy định cụ
thể về mục đích của hoạt động theo dõi tình hình thi hành pháp luật. Theo đó,
theo dõi tình hình thi hành pháp luật nhằm xem xét, đánh giá thực trạng thi
hành pháp luật, kiến nghị thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành
pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật.
Căn cứ Nghị định này, Bộ Tư pháp và
các bộ, ngành, địa phương đã tích cực triển khai công tác theo dõi thi hành
pháp luật trên phạm vi cả nước và đã bước đầu đạt được một số kết quả nhất
định. Qua theo dõi triển khai công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật
năm 2013, Bộ Tư pháp ghi nhận những chuyển biến rõ nét và tích cực trong nhận
thức của các Bộ, ngành và địa phương về tầm quan trọng của công tác theo dõi
tình hình thi hành pháp luật. Một số bộ, ngành và địa phương đã quan tâm chỉ
đạo sát sao công tác kiểm tra, theo dõi tình hình thi hành pháp luật.
Để có hướng dẫn cụ thể cho các Bộ,
ngành, địa phương, đồng thời tiếp tục đẩy mạnh triển khai và nâng cao chất
lượng, hiệu quả công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật, ngày 15/5/2014,
Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ban hành Thông tư số 14/2014/TT-BTP quy định chi tiết
thi hành Nghị định số 59/2012/NĐ-CP (Sau đây gọi là Thông tư số
14/2014/TT-BTP). Văn bản này đã quy định chi tiết, cụ thể về nghiệp vụ theo dõi
thi hành pháp luật theo hướng “cầm tay chỉ việc”, với hy vọng tiếp tục nâng cao
hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật.
Tuy nhiên, qua gần 05 năm triển khai
thực hiện công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật, các quy định của Nghị định số 59/2012/NĐ-CP và Thông tư số 14/2014/TT-BTP
cũng bộc lộ những khó khăn, vướng mắc, bấp cập về thể chế như sau:
- Điều 2 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP chỉ quy định đối tượng áp dụng đối với Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp trong công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật, không quy định đối
tượng cụ thể là cá nhân trực tiếp, chỉ có Khoản 3 Điều 5 nêu đích danh công chức Tư pháp - Hộ tịch cấp xã và công chức chuyên
môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong
phạm vi quản lý ở địa phương.
-
Khoản 3 Điều 5 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định phạm vi trách
nhiệm theo dõi tình hình thi hành pháp luật của Ủy ban nhân dân các cấp trong phạm vi quản lý ở địa phương nhưng thực tế là rất
rộng, trên nhiều lĩnh vực, do đó nội dung theo
dõi dàn trải và không tránh khỏi việc
theo dõi thi hành pháp luật còn mang tính hình thức, không đem lại hiệu quả cao; không có bảng tiêu
chí cụ thể để đánh giá hiệu quả công tác theo dõi thi hành pháp luật.
-
Khoản 1 Điều 7 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định nội dung theo dõi tình hình
thi hành pháp luật là tình hình ban hành văn bản quy định
chi tiết thi hành văn bản quy phạm pháp luật, nội dung này trùng
lắp với hoạt động của Phòng Xây dựng và Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật -
Sở Tư pháp. Khoản 3 Điều 7 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định nội dung theo
dõi tình hình thi hành pháp luật là tình hình tuân thủ
pháp luật,
nội dung theo dõi quá rộng và không cụ thể. Đồng thời, Điều 7 Nghị định số
59/2012/NĐ-CP quy định Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, UBND các
cấp có trách nhiệm theo dõi tình hình thi hành pháp luật trên cơ sở xem xét,
đánh giá các nội dung như tình hình ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành
văn bản quy phạm pháp luật; bảo đảm các điều kiện cho thi hành pháp luật; tuân
thủ pháp luật song vẫn chưa đưa ra được những tiêu chí cụ thể để xác định trách
nhiệm của các cơ quan này cũng khiến cho hoạt động theo dõi pháp luật chưa đạt
được hiệu quả như mong muốn.
-
Điều 8 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định tính kịp thời, đầy đủ trong thi hành pháp luật của cơ quan nhà nước và người
có thẩm quyền;
tính chính xác, thống nhất trong hướng dẫn áp dụng pháp
luật và trong áp dụng pháp luật của cơ quan nhà nước và người
có thẩm quyền
nhưng chưa hướng dẫn cụ thể.
-
Khoản 3 Điều 10 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định nội dung xem xét, đánh giá tình hình tuân thủ pháp
luật là mức độ tuân thủ pháp luật
của cơ quan, tổ chức, cá nhân, nhưng không có tiêu chí xác định “mức độ tuân thủ” là
như thế nào (tốt/xấu/trung bình).
-
Điều 12 của Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định kiểm tra tình hình thi hành pháp luật nhưng không cụ thể hóa các nội dung kiểm tra.
- Điều 14 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định xử lý kết quả theo dõi tình hình thi hành pháp
luật nhưng không quy định rõ các hình thức xử lý như thế
nào, không cụ thể hóa thẩm quyền xử lý của Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
-
Điều 16 Nghị định số 59/2012/NĐ-CP quy định Bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ có trách nhiệm ban hành Chỉ tiêu thống kê ngành làm cơ sở cho việc
xem xét, đánh giá tình hình thi hành pháp luật theo quy định tại Nghị định này,
nhưng cho đến nay, các cơ quan này cũng chưa tham mưu ban hành chỉ tiêu thống
kê ngành để làm cơ sở cho việc xem xét, đánh giá tình hình thi hành pháp luật.
Vì vậy, trong giai đoạn hiện nay, việc
đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật nhằm thực hiện mục
tiêu phát triển đất nước, bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa là yêu cầu bức thiết đặt ra. Điều này có ý nghĩa đặc
biệt trong việc triển khai các quy định của Hiến pháp 2013 và các chủ trương của
Đảng, Quốc hội, Chính phủ và bám sát kế hoạch cải cách hành chính Nhà nước đến
năm 2020. Do vậy, trong thời gian tới, Bộ Tư pháp nên chủ trì, phối hợp
với với các Bộ, ngành, địa phương sớm xây dựng, trình Chính phủ xem xét, ký ban
hành Đề án “Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật”
chính là nhằm cụ thể hóa một bước quy định của Hiến pháp 2013 và các Luật về tổ
chức khác, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp
luật trong tình hình mới ở nước ta hiện nay, làm tiền đề cho việc sửa đổi, bổ
sung Nghị định số 59/2012/NĐ-CP về theo dõi tình hình thi hành pháp luật phù hợp
với tinh thần của Hiến pháp năm 2013.
Lệ Phượng