1. Tình hình triển khai
Ngày 08/01/2015, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số
19/QĐ-TTg phê duyệt Đề án thí điểm cấp phiếu lý lịch tư pháp qua dịch vụ bưu
chính, đăng ký cấp phiếu lý lịch tư pháp trực tuyến (Đề án 19), trong đó có
trường hợp cấp phiếu lý lịch tư pháp (LLTP) trực tuyến mức độ 3: người
dân gửi hồ sơ yêu cầu cấp phiếu LLTP trực tuyến và nhận kết quả trực tiếp tại
Sở Tư pháp. Kết quả tổng kết 03 năm thực hiện Đề án 19 (tính đến ngày
31/10/2017), theo thống kê của Bộ Tư pháp thì Sở Tư pháp Khánh Hòa đứng đầu cả
nước về việc cung cấp dịch vụ cấp phiếu LLTP theo phương thức trực tuyến mức độ
3: gửi hồ sơ yêu cầu cấp phiếu LLTP trực
tuyến và nhận kết quả trực tiếp tại Sở Tư pháp. Theo đó, Khánh Hòa đã tiếp
nhận và giải quyết thành công 1.956
hồ sơ cấp phiếu LLTP trực tuyến, trong khi hai thành phố lớn là Thành phố Hồ
Chí Minh không có hồ sơ phát sinh, thành phố Hà Nội chỉ phát sinh 05 hồ sơ.
Kể từ khi Đề án 19 được ban hành, Sở Tư pháp Khánh
Hòa xác định việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 đối với thủ tục cấp
phiếu LLTP là bước đột phá trong cải cách thủ tục hành chính. Do vậy, Sở đã có
nhiều giải pháp đẩy mạnh tuyên truyền và tạo mọi điều kiện hỗ trợ người dân nộp
hồ sơ trực tuyến. Sở đã làm việc với Ngân hàng
thương mại cổ phần Quốc tế (VIB) – chi nhánh Nha Trang, Cục công nghệ thông tin
(Bộ Tư pháp) để hỗ trợ người dân trong việc thanh toán lệ phí trực tuyến; Bên cạnh công chức Một cửa, Sở còn phân
công 01 công chức phụ trách cải cách hành chính tư vấn, giúp đỡ người dân kịp
thời thông qua điện thoại di động. Đặc biệt là việc triển khai mô
hình “Điểm truy cập Internet, hỗ trợ dịch
vụ công trực tuyến mức độ 3 và 4” tại Bộ phận Một cửa Sở Tư pháp đã mang lại hiệu quả
tích cực và thiết thực. Mô hình này đã đạt giải Khuyến khích tại cuộc
thi “Mô hình, sáng kiến cải cách hành
chính của công chức, viên chức trẻ” lần thứ III, năm 2017 do tỉnh Khánh Hòa tổ chức. Năm 2017, Sở Tư pháp Khánh Hòa chỉ đạt 1.638
hồ sơ trực tuyến nhưng năm 2018 đã tiếp nhận và xử lý thành công 2.167
hồ sơ trực tuyến (tăng 24.4% so với năm 2017). Với những nỗ lực và bền bỉ của cán bộ, công chức,
viên chức và người lao động ngành Tư pháp trong việc tuyên truyền nộp LLTP trực
tuyến bước đầu đã có kết quả tích cực: người dân đã quan tâm, biết và dần
làm quen với cách thức nộp hồ sơ trực tuyến LLTP.
2.
Khó khăn, hạn chế
Tuy vậy, bên cạnh kết quả đạt được nêu trên, việc
triển khai cấp phiếu LLTP trực tuyến mức độ 3 vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn và
thách thức cần phải kiên trì tháo gỡ.
Thứ nhất, đa số người dân vẫn quen với cách thức “truyền
thống” là đến Bộ phận một cửa Sở Tư pháp để nộp hồ sơ, đảm bảo chắc chắn nhận
được câu trả lời của cơ quan nhà nước sau khi nộp hồ sơ. Trong khi nộp hồ sơ
trực tuyến, người dân phải chờ đợi câu trả lời thông qua mạng internet. Thực
tế, trong tình trạng biên chế công chức giao cho Sở Tư pháp liên tục phải tinh
giản nhưng khối lượng công việc ngày càng nhiều và phức tạp (năm 2018, lượng hồ sơ hành chính phát
sinh tăng 41.4% so với cùng kỳ năm
2017; Qúy I năm 2019 tăng 57.2% so
với cùng kỳ năm 2018) mà cơ quan chỉ bố trí được 01 biên chế phụ trách Bộ phận
Một cửa có nhiệm vụ hướng dẫn và tiếp nhận hồ sơ nộp trực tiếp và trực tuyến.
Do vậy, việc kiểm tra, xử lý hồ sơ trực tuyến có lúc chưa kịp thời và chu
đáo. Từ đó, làm suy giảm niềm tin của những người dân đã và đang bắt đầu tìm
hiểu dịch vụ cấp phiếu LLTP trực tuyến.
Thứ hai, công nghệ thông tin là “linh hồn” của dịch
vụ công trực tuyến mức độ 3 nhưng các phần mềm trực tuyến không ổn định, chưa
đáp ứng được nhu cầu nộp và xử lý hồ sơ trực tuyến. Phần mềm “dịch vụ cấp phiếu lý lịch tư pháp trực
tuyến” do Bộ Tư pháp triển khai còn thường xuyên bị lỗi, không truy cập được;
Trung tâm dịch vụ hành chính công trực tuyến tỉnh Khánh Hòa mới vận hành từ
tháng 8/2018, xử lý thông tin còn chậm, một số tính năng đang trong giai đoạn
hoàn thiện, chưa được nhiều người dân biết đến. Trong khi ngành Tư pháp đang
tích cực tuyên truyền, giới thiệu những tiện ích của việc nộp hồ sơ trực tuyến
đến với người dân thì những lỗi phát sinh thường gặp của các phần mềm trực
tuyến (nằm ngoài khả năng của Sở) đã làm giảm tác dụng tuyên truyền và sức
thuyết phục, niềm tin của nhân dân, cán bộ, công chức đối với dịch vụ công trực
tuyến.
Thứ ba, phương thức cấp phiếu lý lịch tư pháp trực tuyến mức
độ 3 theo Đề án 19 vẫn còn nhiều hạn chế, chưa thật sự tạo điều kiện thuận lợi
cho người dân. Theo Đề án 19, khi lựa chọn phương thức nộp hồ sơ trực tuyến qua
mạng, người dân vẫn phải đến Sở Tư pháp một lần để
đối chiếu hồ sơ gốc và nhận kết quả. Trong khi nếu lựa chọn phương án nộp hồ sơ trực
tiếp tại Sở Tư pháp và
nhận kết quả qua dịch vụ bưu chính thì người dân cũng chỉ phải đi lại một lần mà cách thức thực hiện thì
đơn giản và chắc chắn hơn. Trường hợp người dân ở xa không có điều kiện về Nha
Trang để làm hoặc nhận hồ sơ thì người dân sẽ lựa chọn cách thức nộp
hồ sơ và
nhận kết quả qua dịch vụ bưu chính. Khi công chức tư vấn, giải thích cho người dân về những cách thức nộp
hồ sơ thì đa số người dân đều tỏ ra thất vọng khi biết rằng nộp trực tuyến vẫn
phải đến Sở Tư pháp nhận kết quả. Như
vậy, đây là nguyên nhân căn bản cần phải có giải pháp giải quyết nếu cơ quan
nhà nước muốn tiếp tục đẩy mạnh cấp phiếu LLTP trực tuyến mức độ 3.
Khi bản thân nó không có ưu điểm nổi trổi thì việc đẩy mạnh tuyên
truyền nộp LLTP trực tuyến là điều khó thực hiện. Tuy vậy, Sở Tư pháp vẫn phải
thực hiện vì không làm sẽ không hoàn thành chỉ tiêu do cấp trên giao; UBND tỉnh
không giao chỉ tiêu thì sẽ ảnh hưởng đến kết quả cải cách hành chính của địa
phương. Năm 2018, tỉnh giao cho Sở Tư pháp 35% hồ sơ trực tuyến trên tổng số hồ
sơ LLTP phát sinh nhưng Sở Tư pháp chỉ đạt được khoảng 26%. Dự kiến năm 2019,
tỉnh sẽ tiếp tục tăng tỷ lệ giao chỉ tiêu cho Sở Tư pháp lên 40%, đã tạo thành
áp lực lớn cho đội ngũ cán bộ, công chức thực thi công vụ. Giải pháp để thu hút
người dân hưởng ứng nộp LLTP trực tuyến không chỉ dừng lại ở cách thức tuyên
truyền, vận động người dân của Sở Tư pháp mà cốt lõi là phải thay đổi cách làm
trực tuyến mức độ 3 theo Đề án 19.
3. Kiến nghị, đề xuất
Tác giả cho rằng vấn đề mấu chốt là phải có giải pháp tích hợp giữa
trực tuyến và bưu chính để người dân không phải đến cơ quan nhà nước nhận hồ sơ,
tạo nên ưu điểm nổi trội của phương thức này so với những phương thức khác. Làm
được vậy mới thực sự mang lại thuận lợi, tiết kiệm chi phí cũng như thời gian
cho người dân.
Theo Quyết định 877/QĐ-TTg ngày 18/7/2018 của
Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, mức độ
4 để các Bộ, ngành, địa phương thực hiện trong các năm 2018-2019 thì thủ tục
Cấp phiếu LLTP
cho công dân Việt Nam, người nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam được cung cấp
dịch vụ công trực tuyến mức độ 3.
Căn cứ Điều 3 Nghị định số
43/2011/NĐ-CP ngày 13/6/2011 của Chính phủ quy định về việc cung cấp thông tin
và dịch vụ công trực tuyến trên trang thông tin điện tử hoặc cổng thông tin
điện tử của cơ quan nhà nước; Khoản 3 Điều 5 Thông tư 32/2017/TT-BTTTT ngày
15/11/2017 của Bộ Thông tin và Truyền thông quy định về việc cung cấp dịch vụ
công trực tuyến và bảo đảm khả năng truy cập thuận tiện đối với trang thông tin
điện tử hoặc cổng thông tin điện tử của cơ quan Nhà nước thì thủ tục hành chính
mà cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ 3 thì người dân được hưởng những
tiện ích sau:
- Nộp hồ sơ điện tử: khai báo
thông tin, cung cấp các tài liệu liên quan (nếu có) dưới dạng tệp tin điện tử
đính kèm và gửi hồ sơ trực tuyến tới cơ quan cung cấp dịch vụ.
- Cơ quan hành chính xử lý hồ sơ
điện tử.
-
Việc thanh toán phí, lệ phí (nếu có) và nhận kết quả được thực hiện trực tiếp
tại cơ quan cung cấp dịch vụ hoặc qua dịch vụ bưu chính.
Như
vậy, pháp luật cho phép đối với dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, người dân không
phải nộp hồ sơ gốc, có thể nhận kết quả qua dịch vụ bưu chính, điều đó có nghĩa
là người dân có thể không phải đến cơ quan nhà nước.
Tuy
nhiên, Đề án 19 chưa cho phép điều này có thể vì lý do liên quan đến tính bảo
mật về thông tin của phiếu LLTP. “Lý lịch
tư pháp là lý lịch về án tích của người bị kết án bằng bản án, quyết định hình
sự của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật, tình trạng thi hành án và về việc cấm
cá nhân đảm nhiệm chức vụ, thành lập, quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong
trường hợp doanh nghiệp, hợp tác xã bị Tòa án tuyên bố phá sản” (Khoản 1
Điều 2 Luật Lý lịch tư pháp). Khoản 2 Điều 4 Luật Lý lịch tư pháp quy định
nguyên tắc quản lý lý lịch tư pháp phải “bảo
đảm tôn trọng bí mật đời tư của cá nhân”. Cách thức trực tuyến mức độ 3 mà
Đề án 19 đang thực hiện yêu cầu người nộp hồ sơ phải đến Sở Tư pháp để đối
chiếu hồ sơ và nhận kết quả nhằm xác định được tính chính xác tư cách pháp lý
của người xin cấp phiếu lý lịch tư pháp, đảm bảo được nguyên tắc tôn trọng bí
mật đời tư của cá nhân. Nếu dịch vụ cấp phiếu trực tuyến mức độ 3 cho phép
người dân không phải đến cơ quan nhà nước để nộp hồ sơ và nhận kết quả thì khả
năng xâm phạm nguyên tắc trên có thể xảy ra.
Cơ quan quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp lo lắng sẽ có trường hợp lợi
dụng ưu điểm của dịch vụ công trực tuyến giả mạo giấy tờ yêu cầu cấp Phiếu lý
lịch tư pháp, xâm phạm đến bí mật đời tư của cá nhân.
Tuy
nhiên, theo quan điểm riêng của tác giả, cơ quan nhà nước không thể vì muốn đảm
bảo nhiệm vụ quản lý của mình được thực hiện tốt mà hạn chế quyền tự do của
công dân. Người dân được phép làm những điều mà pháp luật không cấm. Trường hợp
làm điều pháp luật cấm thì chúng ta đã có chế tài nghiêm khắc để xử lý trách
nhiệm đối với cá nhân vi phạm.
Khoản
2 Điều 51 Luật Lý lịch tư pháp quy định:
“2.
Người nào vi phạm quy định của Luật này
thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị
truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy
định của pháp luật”. Pháp luật quy định hành vi sử dụng giấy tờ giả để yêu
cầu cấp phiếu LLTP sẽ bị phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng; Sử
dụng phiếu LLTP của người khác bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000
đồng (Điều 38 Nghị định 110/2013/NĐ-CP của Chính phủ). Mức phạt này cũng đã đủ
mức nghiêm khắc để răn đe với hành vi vi phạm.
Mặt
khác, phiếu LLTP là thông tin về nhân thân của cá nhân, mang tính phi vật chất
nên tình hình vi phạm trong lĩnh vực này cũng rất ít. Tại Khánh Hòa, từ khi
Luật Lý lịch tư pháp có hiệu lực thì chưa có trường hợp xử phạt vi phạm hành
chính trong lĩnh vực này. Đồng thời, từ tháng 01/2018, giữa Sở Tư pháp và Công
an tỉnh (PV27) đã kết nối được việc liên thông tin học trên Phần mềm Một cửa
nên công tác phối hợp xác minh thông tin LLTP hoàn toàn được thực hiện trên môi
trường mạng và được duy trì ổn định đến nay. Do đó, việc người dân nộp hồ sơ
trực tuyến LLTP đã góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu hồ sơ điện tử ngay từ đầu
vào, cán bộ Một cửa sẽ không phải scan hồ sơ để đưa lên hệ thống, phù hợp với
xu thế phát triển của cải cách thủ tục hành chính. Trung tâm dịch vụ hành chính
công trực tuyến tỉnh Khánh Hòa là giải pháp kỹ thuật mới, tiên tiến mang lại
nhiều tiện ích cho công dân. Khánh Hòa cho phép người dân lựa chọn, có thể nộp
hồ sơ cấp phiếu LLTP trực tuyến mức độ 3 thông qua phần mềm trực tuyến của Bộ
Tư pháp hoặc Trung tâm dịch vụ hành chính công trực tuyến tỉnh. Nếu nộp hồ sơ
trực tuyến trên Trung tâm dịch vụ hành chính công trực tuyến thì mỗi người dân
chỉ được cấp duy nhất một tài khoản người dùng, đảm bảo được tính bảo mật thông
tin của người nộp thủ tục hành chính. Như vậy, Khánh Hòa dường như đã từng bước
xây dựng, hoàn thiện về các điều kiện thuận lợi để tiếp tục triển khai cấp
phiếu LLTP trực tuyến mức độ 3, phục vụ tốt hơn nhu cầu của người dân.
Do
đó, tác giả mong muốn khi đánh giá, tổng kết kết quả thực hiện Đề án 19 thì Bộ
Tư pháp có cách nhìn toàn diện, sâu sắc hơn đối với việc tiếp tục triển khai
việc cấp phiếu LLTP trực tuyến mức độ 3 theo chỉ đạo của Chính phủ (tại Quyết
định 877/QĐ-TTg ngày 18/7/2018). Bên cạnh việc tiếp tục nâng cấp, cải tiến phần
mềm trực tuyến, chúng ta cần mạnh dạn kết hợp tính năng trực tuyến và bưu chính,
cho phép người dân khi nộp hồ sơ LLTP trực tuyến mức độ 3 không phải gửi hồ sơ
gốc đến Sở Tư pháp và có thể nhận kết quả qua dịch vụ bưu chính theo quy định
của pháp luật quy định về dịch vụ công trực tuyến. Nhớ lời Bác Hồ dạy “Việc gì lợi cho dân ta phải hết sức làm.
Việc gì hại đến dân ta phải hết sức tránh. Chúng ta phải yêu dân, kính dân thì
dân mới yêu ta, kính ta”. Phiếu LLTP ngày càng được xã hội quan tâm nên số
lượng hồ sơ phát sinh ngày càng cao, việc cải cách hành chính đối với thủ tục
này là điều cần thiết phải tiếp tục đẩy mạnh để góp phần xây dựng một nền hành
chính phục vụ vì dân./.
Tâm An